Cechy demokracji bezpośredniej:

- jedność czasu i miejsca

- udział całego zbiorowego suwerena w podejmowaniu decyzji we wszystkich etapach

Instytucje demokracji bezpośredniej:

Zgromadzenie ludowe - zebranie ogółu podmiotów uprawnionych do podejmowania decyzji. Występuje współcześnie, np. w kantonach szwajcarskich zwanych - landsgemaine, tj. odbywa się na placu w stolicy kantonu i obywatele podejmują najważniejsze decyzje dla kantonu (uchwalenie budżetu, zmiana konstytucji, wybór sędziów).

Inicjatywa ludowa - wg.Flainera wniosek skierowany przez lud do ludzi. Istota jej polega na przyznaniu kompetencji wyraźnie określonej liczbie członków zbiorowego podmiotu suwerenności do wszczęcia procedury ustawodawczej (100 tys. obywateli). Może mieć charakter inicjatywy konstytutywnej lub prawodawczej. Wyróżnia się inicjatywę sformułowaną (wnioskodawcy przedstawiają dokładny projekt ustawy) i niesformułowaną( wnioskodawcy przedstawiają tylko problem, który powinien zostać rozpatrzony). Współcześnie w praktyce znają ją: Szwajcaria, Włochy, Hiszpania. Polska konstytucja przewiduje także dopuszczalność inicjatywy ludowej, ale sformułowanej.

Rady otwarte - zbliżone do zgromadzenia ludowego.

Inicjatywa ustawodawcza w Polsce

Referendum - sposób bezpośredniego decydowania przez podmioty uprawnione(lud, naród)w drodze głosowania o najważniejszych sprawach życia państwowego albo określonego terytorium. Podmiotami uprawnionymi do wszczęcia referendum ogólnokrajowego są Sejm i Prezydent RP za zgodą Senatu. Ref. musi być przewidziane w konstytucji(Polska, Węgry, Słowacja). Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania to wynik referendum jest wiążący.

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować w drodze referendum o sprawach dot. Tej wspólnoty, w tym o odwołani pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu sam.teryt. Referendum lokalne może być obligatoryjne (akt dla swojej ważności musi być zatwierdzony)lub fakultatywne (akt dla swojej ważności nie musi być zatwierdzony przez referendum np. zmiana przepisów konst rozdz. I,II,XII.

Rodzaje referendum:

kryterium przedmiotowe:

referendum konstytucyjne - dot. Przyjęcia lub zmiany konstytucji

• referendum ustawodawcze - dot. Aprobaty bądź odrzucenia ustawy
• referendum problemowe - (administracyjne) rozstrzyga problemy
• referendum arbitrażowe - rozstrzygniecie sporu pomiędzy poszczególnymi podmiotami

kryterium podziału ze względu na jego konieczność:

• referendum obligatoryjne (obowiązkowe)
• referendum fakultatywne

podział ze względu na zasięg:

• ogólnokrajowe
• lokalne

podział ze względu na moc wiążącą:

• referendum ratyfikujące
• referendum konsultatywne

Weto ludowe - uprawnienie określonej liczbowo lub procentowo grupy obywateli do sprzeciwu wobec aktu przyjętego przez organ państwowy. Wyborcy chcą doprowadzić do zaprzestania obowiązywania danej ustawy. Inne określenie to referendum-weto.

Plebiscyt - to takie ukryte głosowanie nad poparciem dla danej osoby bądź nie poparcie dla takiej osoby.

Recal - prawo określonej liczbowo lub procentowo grupy osób wchodzącej w skład suwerena do odwołania osób piastujących funkcje państwowe najczęściej pochodzących z wyborów powszechnych (występuje w Ekwadorze)

Odwołanie orzeczenia - polega na tym ze wyborcy w głosowaniu powszechnym mają prawo uchylić orzeczenie sądu o niekonstytucyjności aktu (w Kolorado)

Konsultacje ludowe - charakteryzują się tym, że mają charakter opiniodawczy, pozakonstytucyjny.

Elementami demokracji bezpośredniej w Polsce są głównie referenda lokalne w sprawie odwołania organów samorządu terytorialnego oraz ogólnopolskie w najważniejszych sprawach ustrojowych:

• Art. 4 ust. 2 - naród sprawuje władzę rzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

• Art. 125 - referendum ogólnokrajowe

• Art. 90 ust 3 - ref. szczególne - wyrażenie zgody na ratyfikację uowy międzynarodowej może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym.

• Art. 235 ust 6 - ref. szczególne - zmiany konstytucji

• Art. 170 - lokalne - członkowie wspólnoty samorządowej, mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego.